بیش فعالی رفتاردرمانی کودکان بیش‌فعال
پزشکان معمولاً برای درمان کودکان مبتلا به بیش‌فعالی، رفتاردرمانی را توصیه می‌کنند. این شیوه درمان، اولین قدم برای مدیریت علائم آن‌ها است و میزان سن کودکان برای درمان اهمیت زیادی ندارد.
رفتاردرمانی به‌معنای روان‌درمانی یا بازی‌درمانی نیست. درواقع به‌جای تمرکز بر روی احساسات کودک، بر روی اعمال او متمرکز می‌شود. در این شیوه درمان که از خانه و با والدین شروع می‌شود، کودک می‌آموزد که چگونه انرژی منفی و مخرب خود را به افکار و اعمال مثبت تبدیل کند.
حتما بخوانید: کار درمانی کودکان اتیسم
علاوه‌بر این، رفتاردرمانی شبیه به کاردرمانی نیست. در کاردرمانی، مربیان به ایجاد مهارت در کودک برای انجام کارهای روزانه‌اش کمک می‌کنند.
حتما مطالعه کنید: رفتار درمانی و انتخاب درمانگر مناسب
زمان شروع رفتاردرمانی
به‌طور‌کلی، پزشکان به‌محض تشخیص بیش‌فعالی در کودکان، رفتاردرمانی را توصیه می‌کنند. اگر کودک در دوران پیش‌دبستانی (4یا 5 سالگی)، بیش فعال تشخیص داده شود، تنها درمان مؤثر، رفتاردرمانی است. طبق مطالعات، رفتاردرمانی در کودکان خردسال به‌اندازه دارودرمانی مفید است. پزشکان در صورت درمان نشدن یا عود کردن علائم کودک، دارو تجویز می‌کنند. برای کودکان 6 سال و بالاتر، رفتاردرمانی همراه با مصرف دارو توصیه می‌شود.
برخی از درمانگران، برای درمان خردسالان بیش‌فعال، بازی‌درمانی را پیشنهاد می‌کنند. درواقع از بازی به عنوان راهی برای صحبت کردن کودک در مورد تجربیات و احساسات خود استفاده می‌کنند. اما تحقیقات هنوز کاهش یافتن علائم این اختلال در خردسالان را با بازی‌درمانی یا گفتاردرمانی تأیید نکرده‌اند. در قسمت بعد به بررسی برخی نکات برای رفتاردرمانی کودکان می‌پردازیم.
تنظیم برنامه روزانه
برای کودک خود یک برنامه روزانه تنظیم کنید. ساعت بیدار شدن، غذا خوردن، حمام کردن، رفتن به مدرسه و خواب او را ثابت نگه دارید.
محدود کردن عوامل برهم‌زننده تمرکز و حواس
موسیقی بلند، بازی‌های رایانه‌ای و تلویزیون، کودکان را تا حد زیادی تحریک می‌کنند. خاموش نگه داشتن تلویزیون یا قطع کردن موسیقی را در هنگام صرف غذا و انجام دادن تکالیف، اجباری کنید. در اتاق خواب کودک تلویزیون قرار ندهید. در صورت امکان، از بردن او به مکان‌های تحریک‌کننده مانند مراکز خرید شلوغ، خودداری کنید.
مرتب کردن خانه
اگر کودک مکان مشخص و مناسبی برای نگه‌‌داری از وسایل مدرسه، اسباب‌بازی‌ها و لباس‌هایش داشته باشد، احتمال گم شدن آن‌ها کمتر است. نزدیک در ورودی، مکانی را برای قرار دادن کوله‌پشتی مدرسه تعیین کنید تا هنگام ورود و خروج، آن را به‌راحتی بردارد.
پاداش دادن به رفتارهای مثبت
درصورت مشاهده رفتار خوب کودک و رسیدنِ به‌موقع به اهدافش، با کلمات محبت‌آمیز، آغوش گرم یا جوایز کوچک او را تشویق کنید.
تعیین اهداف کوچک
برای کودک خود اهداف کوچک و قابل‌دسترس تعیین کنید. به جای تمرکز بر نتایج فوری، پیشرفت آهسته را هدف قرار دهید. به او این اطمینان را بدهید که می‌تواند گام‌های کوچکی را برای کنترل کردن رفتارهایش بردارد.
پیگیری وظایف
مسئولیت‌پذیری را به کودک آموزش دهید. از نمودارها و چک‌لیست‌ها برای پیگیری پیشرفت او در انجام تکالیف یا کارهای خانه استفاده کنید. قوانین و دستورات را کاهش داده و فعالیت‌های دوستانه و سرگرم‌کننده را در برنامه او افزایش دهید.
برقراری ارتباط دوستانه
با کودک دوست باشید و از تنبیه بدنی او مانند کتک زدن یا سیلی زدن اجتناب کنید. رفتار بد او را به‌آرامی گوشزد کنید. ارتباط خوبی با معلم کودک‌تان برقرار کنید تا بتوانید تلاش‌ها و پیشرفت او در مدرسه را زیر نظر داشته باشید.
آموزش والدین
آموزش والدین یکی از مرحله‌های مهم در رفتاردرمانی کودکان مبتلا است. در این مرحله والدین برای آموزش راهکارهای موردنیاز، دریافت پشتیبانی و بازخورد، حداقل به 8 جلسه با یک درمانگر نیاز خواهند داشت.
آموزش مدیریت کردن استرس نیز برای والدین مفید است؛ زیرا به آن‌ها در حفظ آرامش خود هنگام ناامید شدن از درمان فرزندشان، کمک می‌کند.
اهداف رفتاردرمانی
کودکان بیش‌فعال اغلب در یک جا نشستن مشکل دارند. ازطرفی آن‌ها هیجانی و بی‌قرار هستند. این ویژگی‌ها منجر به ایجاد اختلال در حواس، توجه، کلاس‌های درس و انجام وظایف خانگی آن‌ها می‌شوند. کودکان با رفتاردرمانی، مهارت‌هایی را می‌آموزند که عبارت‌اند از:
- تقویت رفتارهای خوب
- محدود کردن رفتارهای مخرب
- ابراز مسالمت‌آمیز احساسات
آموزش این مهارت‌ها با دو مرحله اساسی شروع می‌شود:
تعیین هدف واضح: لطفاً در این مرحله منطقی عمل کنید و کاملاً واضح به کودک بگویید که چه کاری را باید انجام دهد. به‌عنوان مثال، برای او انجام دادن یک تکلیف درسی را تا زمان مشخصی تعیین کنید.
پاداش دادن: همیشه به‌خاطر رفتار خوب فرزندتان به او پاداش دهید و او را از عواقب رفتارهای بد آگاه کنید. از این شیوه به‌طور مداوم برای تمام دوران کودکی‌اش استفاده کنید؛ زیرا انجام این کار باعث ایجاد رفتارهای مثبت در کودک می‌شوند.
تکنیک‌های رفتاردرمانی
تقویت رفتارهای مثبت: تمام رفتارهای مثبت کودک را تحسین و تشویق کرده و درست بودن رفتارش را به او یادآوری کنید. به‌طور مثال، اگر کودک تکالیف خود را به‌درستی و به‌موقع انجام داد، برای تشویق کردنش یک بازی ویدیویی به او هدیه دهید.
آموزش پیامدهای رفتاری: معلمان اغلب از این روش با دادن برچسب‌های ستاره به کودکان استفاده می‌کنند، اما همین شیوه باید در خانه نیز مورد استفاده قرار بگیرد. از سوی دیگر، کودک باید بیاموزد که رفتارهای ناپسند او منجر به از دست دادن امتیازات یا پاداش‌هایش می‌شوند. برای مثال، اگر تکالیف خود را انجام ندهد، اجازه بازی با کامپیوتر خود را ندارد.
تنبیه کردن: این شیوه اغلب زمانی استفاده می‌شود که کودکان رفتار خیلی بدی را انجام می‌دهند. مثلا، اگر کسی را کتک زد، باید چند دقیقه بی‌حرکت و تنها بنشیند.
حتما بخوانید: گفتار درمانی در کودکان مبتلا به بیش فعالی
رفتاردرمانی در مدرسه
معلمان برای توجه کردن کودکان به درس، با کلمات محبت‌آمیز، آن‌ها را تمجید و تشویق می‌کنند. برای بچه‌های بزرگ‌تر، به‌منظور برقراری ارتباط با آن‌ها در طول کلاس از نشانه‌های دستی استفاده می‌کنند. برخی از تکنیک‌های رفتاردرمانی در مدارس عبارت‌اند از:
- انتخاب مکانی متفاوت برای آزمون‌ها
- جابجایی میز تحریر دانش‌آموز
- طولانی‌تر کردن زمان آزمون
- ایجاد تغییر در تکالیف
- برگزاری دوره‌های مهارت‌های اجتماعی و آموزش الگوهای رفتاری
- دادن اجازه خروج از کلاس به دانش‌آموزان (برای انجام امور کتابخانه و غیره)
- نادیده گرفتن عملکردهای ضعیف دانش‌آموز
کلام پایانی
رفتاردرمانی به کودکان مبتلا کمک می‌کند تا علائم بیش‌فعالی، هیجان و بی‌توجهی خود را مهار کنند. به‌علاوه، این شیوه درمان موجب بهبودی عملکرد آن‌ها در مدرسه می‌شود. اما والدین نیز باید به انجام اصولی آن پایبند و ثابت‌قدم باشند. ازطرفی به یاد داشته باشید که یادگیری مهارت‌های جدید به زمان نیاز دارد، پس منتظر تغییرات فوری در آن‌ها نباشید. سرعت بهبود یافتن رفتارهای این کودکان ممکن است در ابتدا کند باشد. اما با صبر، پشتکار و کار تیمی، این سرعت افزایش می‌یابد.
منابع:
